AIPU HIZTEGIA

Euskal kulturadun hutsak ezin bagintezke izan, asma dezagun kultura berri bat, munduko kulturaren abangoardian martxa gaitezen. Ahal duguna salba dezagun, eta apur hori eraberritu dezagun. Ateratzen denarekin, munduari desafio diogun. Horrela salbatuko gara.
Gabriel Aresti. Mendearen semeok, 1965

Gure guraso maitagarriek beren hizkuntz ederra etsai portitzek lurraren azpiraño sarturik arras ezkutatu nahiean darabiltela ikusi badute ere denpora luzean, gaurko egunean arkitzen da, beraren seme prestu leial argien bidez, auziak irabazirik, eder eta galant, pizkor eta sasoikoa txit, erdaldun mingain latz harroek honelakorik gertatzea uste ez bazuten ere.
Iztueta. Gipuzkoako probintziaren kondaira, 1847

Euskaldunai gertatzen zaikuna da, gauzarik bikainena eta ederrena ere, euskararen izenekoa baldin bada, ostikoperatzea, gehiago bage, bera azaletik bedere ezagutzen ez duten txoriburu puztuek.
Iztueta. Gipuzkoako probintziaren kondaira, 1847

Gaur hoin zabalki eta argi mintzo diren moralista batzu Francoren kondenatzeko, zergatik ez dira hola mintzatu hura bizi zelarik?
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Francoren joeran, ez ziran bakarrik bideak okerrak, bainan helburua ere ba.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Ordu hetan apezek egin ginuena frantsesen aberriaren alde, gaurko apez euskaldunek egin balezate beren aberri Euskadiren alde, zer erran ote lezakete kristau moralistek?
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Ez da gogotik galdu behar, kristau moralak ez duela izan behar lanoetako aingerukeria bat, ez eta ere lur azaleko gizonkeria bat.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Gauzak bertzelaka litazke, Vaticano gobernuaren harremanak balirezke populuekin eta ez heien manatzale diren urruneko gobernuekin. Noiz ote?
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Horrenbertzetaraino francotiarrek lapurtua zuten Kristo non, batzuen arabera, kristaurik ez zitaken izan lapur horien tartean baizik.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Munduko gizon guziek onart balezate morala bera, denen artean munta balezate indar armatu bakar bat, morala horri jarraikiko liezken auzitegien zerbitzuko, orduan segur gerla baztertua litake edo bederen gutitua. Bainan ez gira hortan eta ez goatzi hortarat.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Pentsa dezagun, izenez kristau den partido politiko bat izan ditakela politikazale txarra, eta ber garaian, politikazale ona gerta ditakela kristautasunari lotua ez den gobernu bat.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Luzarat segur, argitarat emanak izango dira euskaldun abertzale katoliko zintzoek jasan duten martirioa Francoren egurpean. Mundua harriturik geratuko baita horien kristau kemen eta kuraiaz. Lotsaturik geratuko den bezala, ikusiz Francoren garaiko eta haren menpeko apezpiku asko, nola izan diren diktador horren beldur, lausengari edo ipurdi milikari.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Baionako azken apezpikuarentzat, 89 apez euskaldunek eskatu ginion Aita Sainduari gutarterat igor zezan euskara zakien apezpiku bat. Bainan gure eskaera ez zen onartua izan. Gu segur, Pariseko gobernuak bere “kontseilu onen” laguntza ekarri ziola izendatze horri.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Frantzian ez da Konkordatorik, bainan bada modus vivendi bat Vaticanoko eta Pariseko gobernuen artean. Aita Sainduak ditu Frantziako apezpikuak hautatzen, bainan Pariseko gobernuari galdatzen zaio ean gomeni zaizkon ala ez.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Euskal politika auzia dela-ta, parada ukan dut harremanetan jartzeko apezpiku multxo batekin: batzu euskaldunak, bertze batzu espainol eta frantesak. Denen ikuspideak berdintsuak aurkitu ditut, bainan desberdinak heien jokabideak.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Arraina burutik usteltzen den bezala, Elizaren gorputza berdin.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Ez nau ni liburuen irakurtzeak hanbat moldatu, bainan gizonen bizitzan parte hartzeak.
Piarres Larzabal. Nere mendixkatik, 1999

Ehundaka urtetan ez zioten igarri gure aipaizek pulpitoko euskera eta herriarena ez zala bat, euskal senak arbuiatzen zituela latin jatorriko kulteranismoak.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Gaurkoak beti du bere atzokoa.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Ez ni salatu, eta orain agur.
Manuel Larramendi. Corografía de Guipúzcoa, 1754

Utzi, utzi Gaztelako hitzera txoralda horri: mairu kutsu, judu kirats, beltz eta bilau usain gehiegi dabil herri horietan.
Manuel Larramendi. Corografía de Guipúzcoa, 1754

Ez du euskal elertiak bere burua herri xehearen mailara makurtu behar, herri xehea euskal goi elertia ulertzeko gaitu baizik.
Jon Etxaide. Alos-torrea, 1949

Horra, Iparragirreren bihotz haunditasuna: libertatea maite du, baina norkeria eta murrizkeria gabe, ororendako, etxerako eta auzorako.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Euskalduntasuna aldarrikatzen du, euskalduntasun sutsua, baina norkeria eta haundikeria gabea; anaitasuna, ez herrialde batekoena bakarrik, mundu guztiko bizilagunena baizik, nazino guztietako gizonei bizikidetasunera eta alkartasunera dei eztitsua eginaz, eta batez ere libertatea oihukatzen digu, Euskalerrikoa ez ezik mundu guztiko gizonei, izatez, Jaungoiko legez, dagokiena.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Ez da gurea dantza garaia, lanari lotzeko garaia baizik.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Eiheralarreko erretorearen poza bidezkoa da euskera lehenengoz irarrita ikusirik, eta bere pozkide izan gaitezen gu ere. Alabaina, euskerari ez zaio oraindik dantza garaia heldu.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Etxeparek euskera erabili zizun helburu, eta erlijinoa eta maitabidea beronen lagungarri.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Hamaika olerki irakurtzen ditugu metrika eta bertso lege oro zehatz betetzen dituztenak, ondo landuak, orraztuak, koipetuak ere bai esku artean hainbeste erabiltzez, baina bide batez txepelak, ahulak, giharrik eta berotasunik gabeak. Zeren? Ez baitute olerki on izateko behar-beharrezkoa den bulko joritasuna, sentipena, nortasuna, irudimena…
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Bihotzik gogorrenak Heriok samurtzen ditu.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Etxahun, bertsolari edo neurtizlari ez eze, olerkari ere izan genuen, eta ez nolanahikoa gainera, bere ahapaldietan halako gihar, esakizun indartsu, maisutasun eta goi arnasaren eragin sendo bat nabari baita.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Bihotzak ederresten duen oro erraz da maitatzen, trukean nekerik eskatzen ez badio maitagaiak.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Euskaldunarentzat, bazkari on baten ondoren, nekez sortuko da Elizanbururen kantaldi bat baino postre hoberik.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Sortzen dira tarteka-marteka euskal bihotzaz osoro jabetzen diran bertsolariak, beren isuria herri giroz hornitua baitator ubegitik, garbi, lerden, txairo, eta herriak beregan bilatzen du non ase, non goza, non mozkor.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Axularri, euskerak berak baino erlijino egiak zabaltzeko kezkak ez ote zion gehiago eragin.
Jon Etxaide. Amasei seme Euskalerriko, 1958

Gure hizkuntza beste edozein herrikoa hainbat jasotzeko eskubide degu eta jaso ere egingo degu, euskera ez baita inoren morroitzako.
Jon Etxaide. Alos-torrea, 1949

Euskaldunok gure lozorrotik esnatu gera.
Jon Etxaide. Alos-torrea, 1949

Euskera haurren artean edo baserritarren artean soilki mintzatzeko dala derizkioten gizon makurrak erdeinuz zapuztu ditzagun.
Jon Etxaide. Alos-torrea, 1949

Bideetan jausten diran orbelek eta txori habia hutsek, ez deuste minik emoten. Baina ogi bako etxeak, bai.
Lauaxeta. Negua, 1931

Hobe da ba, esan ohi dan bezela, etxatxori edo kurroe bat eskuan, arrano hegatua baino; guzia bilatzea da guzia galtzea.
Bizenta Mogel. Ipui onak, 1804

Har bezate bada euskaldunek neskatxa gazte baten emaitza edo presente hau. Gauza onik badago, esan dezatela inorena dala, ez nerea; okerrik badakuste egotzi nere gainera; berdin arteak ez du emango sagarrik.
Bizenta Mogel. Irakurle euskaldunari, 1804

Lehiatu edo dentatu naiz honelako izenazaldatze edo, erdera usaian, ethimologietan. Hobe ez ote da, emakumea banaiz ere, igarotzea orduak honetan, zer janzi-berri dan gora ta behera aitatzen baino?
Bizenta Mogel. Irakurle euskaldunari, 1804

Buruari neke gogorrik eman gabe, loari bere orduak emanda, eta zigor zaurigarriaren beldurrik ez nuela, jolasez bezela, irten nuen nere asmoarekin, Virgilioren hitzneurtu eta apainduetan gozatzen nintzala.
Bizenta Mogel. Irakurle euskaldunari, 1804

Nola nik siniserazoko diet askori, euskeratu ditudala erdaldun jakitunak argiratu dituzten ipuiak? Nolako harrotasuna berriz latinezko hizkuntzarekin liburu honen asmoa agertzea? Horretarako behar litzake jakitea Euskera, Gaztelania, eta Latinezko hiru gizkuntzak. Zein gauza sinisgaitza neskatxa bategan!
Bizenta Mogel. Irakurle euskaldunari, 1804

Badakit, entzunaz, beste gabe, neskatxa gazte baten izena dagoala itsatsirik liburutxo honen aurkean, jardungo dutela zinuka ez gutxik, diotela beren artean inoren lumaz janzi nahi duela belatxikiak. Hau da, besten beharrak hartu nahi ditudala neretzat: ez dagokiola neskatxa bati bururik hausitzea liburuginen: asko duela gorua nahiz jostorratza zuzen erabiltzea.
Bizenta Mogel. Irakurle euskaldunari, 1804

Sarri entzun dogu andrak izan dirala euskeraren etsairik gorrienak. Egia ete? Baietz uste dogu. Baina orain abertzaletasunak eragiten badeutsoe, barriro eurak zabalduko dabe euskera gozoa.
Lauaxeta. Emakume abertzaleak, 1931

Erregina izaten da bere etxean aginduteko, baina jopua besteen esanak egiteko.
Lauaxeta. Emakume abertzaleak, 1931

Abenda zahar honek emakumeen laztanak behar dauz, barriro gazte egingo bada.
Lauaxeta. Emakume abertzaleak, 1931

Maitasuna barriz, ederren, garbien, mardul, lirain eta mardoen emakumeen bihotzetan dago.
Lauaxeta. Emakume abertzaleak, 1931

Egin zaite baserritarra, izango dozu praka zaharra.
Lauaxeta. Lur langilleak, 1931

Olerkarientzako bakarrik maitagarriak dira soloak eta olak.
Lauaxeta. Lur langilleak, 1931

Edo euzkoak batzen dira edo sekulan oinpeturik biziko dira.
Lauaxeta. Lizarrako batzarra, 1931

Jopurik jasan ezin daben itsasoa eta abenda, gogo indartsuentzako eginak dira, ez koldarrentzako.
Lauaxeta. Itsas bazterretik, 1931

Bertsolariek euren barruko sua agertzen dabenean, herria bizkor daroe.
Lauaxeta. Bertsolariak, 1931

Ketan tximinia guztiak dagoz eta zerua estalduten deutse honeik. Lehenago Euzkadiko haranetatik argi ikusten zan ortze garbia, orain keak dana ilundu daroa ta langileek ezin ikusi dabe zerurik. Oletako burni hotsak ostenduten deutse kanpaiaren hotsa, otoi egiteko orduan. Ez zerurik eta ez otoirik, dana galdu dau txindi apur baten ordez.
Lauaxeta. Olak ikusten, 1931

Ez da harritzekoa komunistek bazkide asko batzen badabez. Inork ez dagi gure artean langileen aldeko lanik.
Lauaxeta. Olak ikusten, 1931

Sakon antza daukan lelokeriak egitea ez da gauza gaitza. Zeruko hodeiak edo itsasoaren orroak gaitzat hartuz, berehala egingo geunkez ehun ahapaldidun olerkiak. Ezerez antza daukan gaia apainki erabiltzea dozu gaitzena.
Lauaxeta. Arrats bera-ri buruz, 1935

Edertasuna kopiatzeko begiak behar, itsu dan olerkariek amets tartean diraden ludiak bila dabilzki, eta euren aurrez aurre danari, kuku egiten diote. Ez dakit inork ohartarazi zigun, bainon Lizardiren olerki idaztiñoak izen zoragarri du Biotz-Begietan. Estetika berri baten laburpena.
Lauaxeta. Lizardi olerkaria, 1933

Edertasuna ez da inoren morroi, ez eskola batekoen seme.
Lauaxeta. Erantzuna, 1932

Holako olerkari bat agertzen danean, alde guztietan poza entzun behar geunke, baina lurralde honetan hots bat be ez dogu entzun. Negar egiteko lain. Olerkari bat Urtziren bezuza da, besteen pozgarri dan gizona. Baina euzkotarrek ez dakie zer balio dauan holako batek. Hemen olerkariak zorotzat edonork hartuko dauz. Gaurkoz Euzkadin ez eze Espainan be, Lizardi lako olerkariak ez dira izango bi. Geure elertizaleak poztuten dira? Ez dirudi. Ederminak barik, zizkimizka azkurak jo dauz.
Lauaxeta. Biotz-begietan, 1932

Gizon jakintsua ei da Unamuno. Egia izango da. Berak idatzi dauan guzia irakurri izan dot eta astoa dalakorik ez dot uste. Orain baina, elgorria sortu ei jako. Erderaganako elgorria. Artega dago gizona. Bai-bai, euzkotarra odolez dan arren, gogoak ihes egin deutso. Salamancako uri zaharrera ihes egin. Bilbaoko azoka zaharra ahaztu jako.
Lauaxeta. Ikaskuntza, 1931

Nola nahi ditugu gureganatu galdu gintuen eskubideak, gure esku daukaguna alde bat uzten badugu? Nork sinetsiko gaitu gogo osoaz eta bihotz biziaz ari garela gure Herriaren alde, baldin hunen erro biziena eihartzera doalarik, higitzen ere ez bagara?
Larreko. Gure berrielarazleri agur eta itz bat, 1916

Gu epelak, ondokoak hotzak eta azkenean tirrit.
Larreko. Gure berrielarazleri agur eta itz bat, 1916

Aspalditik buruan hartua daukat gogoeta bat, hauxe da: abertzaletasunaren erdi-erdiko erroa euskara dugu eta erro huni zor zakiona, gero eta gehiago piztu dadien emaiten ez badiogu, gure Euskal Herriaren maitetasuna alegiazkoa edo hutsa da.
Larreko. Gure berrielarazleri agur eta itz bat, 1916

Oraingo eraikitzaileak momentuko premiei eta irabaziei begira itsu-itsuan ari dira. Denbora laburreko lanok ez dira, luzarora, ez ekonomiaren onerako eta ezta ere hiritarren bizigarri. Listoak garelakoan tonto portatu gara.
Juan San Martin. Hirigintzaz, 1979

Gure errealitatea hemen eta orain jazotzen da. Momentu guztietako une bakoitzean jokatzen dira gure izan edo ez izanaren interesak.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Herri bakoitza, kultura bakoitza eta hizkuntza bakoitza Humanitatea deitzen diogun ideal batasunaren errealitate konkretuak dira.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Eskuara izan dut Euskal herria mutur batetik bertzera ibilteko pasaporterik hoberena.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Kritikak urri izan direlako daude gure artean hainbertze irizpide ahul.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Arrazoia ez dago handi edo txikiaren gorabeheran, baizik komunitate batek duen bizitzen iraun nahiaren gizalegean.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Guretzat, euskaldun izatea bi hitzen barnean dago: izan edo ez izan.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Herri baten izatea ez da harrokeria gorabehera. Herri guztiek dituzte beren gauzon bereziak, era batera edo bestera.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Euskara-erdara muga handiagoa da, gure herri barnean bertan, Bidasoako muga bera baino.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Ezer ez doakio etniari hizkuntza baino lotuago.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Ea behingoan isiltzen ditugun Unamuno aintzat harturik ari diren ahozabalok. Unamunoren helburua, beretzat izan behar zena, besteei ere eman nahi diete. Eta, sarri, bere egia ez da gure egia.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Euskaldun zertako? Ez nuke jakingo zer erantzun. Neuk ba al dakit zertako? Baina naiz. Eta hau da errealitate bakarra.
Juan San Martin. Euskeraren inguruan, 1969

Abertzaletasun gaizki gidatuak, batzutan, endelegurik prestuenak ere itsutzen ditu.
Gabriel Aresti. Euskal asto-lasterrak, 1972

Gehienetan, gu, euskaldunok, guztiz ezaxolak eta arduragabeak ohi gara geure gauzetarako.
Gabriel Aresti. Zenbait ele samin, 1971

Zororik nagoelako naiz euskalduna, eta gainera zororik egoteko eskubidea dadukadalako.
Gabriel Aresti. Azken hitz bat Bilbaoz, 1967

Hobe da egiarekin min hartu, ezen ez gezurrarekin poz hartu.
Gabriel Aresti. Azken hitz bat Bilbaoz, 1967

Ongi kantatzen dugu, ongi dantzatzen dugu, gure hizkuntzak ahaiderik ez dazagu, gure kraneoak neurri espezialak ditu, gure odolak halako RH faktore negatiboa daduka. Eta bitartean gure obligazioa bete gabe, gizon eta herri bezala frakaso nardagarri bat izan gara euskaldunak.
Gabriel Aresti. Astos y astokilos (edo aldapa behera arin batean azken pauso bat), 1967

Zer da Euskal Herria? Pirinioetako haran artean astoen gainean dabilen astalde bat, hori da gaurko gure kontzientzi-errepika.
Gabriel Aresti. Astos y astokilos (edo aldapa behera arin batean azken pauso bat), 1967

Asko maitatzen dut euskera, asko maitatzen dut nire sorterria; baina are gehiago gizonaren dignidadea.
Gabriel Aresti. Bilbaoko erdal herritik, 1967

Ez gaitu maitasunak batzen, ikara larriak baizik.
Horregatik natzaio agian leial aberri dohakabe honi.
Xabier Lete. Urrats desbideratuak, 1981

Eta aberria, orain
lotsaldi eta erorka guzien izendapen zait.
Xabier Lete. Urrats desbideratuak, 1981

Hitz soil bat zeralako
poetek asmatua
zorionik asmatzen
ez zekitelako
denona zeralako
ezer ez zeralako
maite zaitut zorion
beti besterena.
Xabier Lete. Urrats desbideratuak, 1981

Herri dohakabea
gu denen herria
besterik izan ez ta
hain baita gurea,
hain gorrotagarria
hain zentzugabea
hil nahiago duena
bizi izan baino,
ekaitzek ingurua
jan diotelarik
Cainen mezuetan
irriz erortzeko.
Xabier Lete. Urrats desbideratuak, 1981

Ez nau iluntzen baratzatikan
azken loreak biltzeak
muga guztien arrazoi bila
arnas gabe ibiltzeak
arratsaldeko argi betera
zentzu denak umiltzeak,
amets betezko loa baitakar
behin betirako hiltzeak.
Xabier Lete. Urrats desbideratuak, 1981

Nafarroa, arragoa
sua eta ura
mahats eta gari
maitasun eta gorroto
gezur eta egia gurea.
Xabier Lete. Bigarren poema liburua, 1974

Sagasti eder, sagasti zuri
inguma-atsegintoki iduri…
O, Lizardi!
Dastatu huen agian hik
lehen lore goiztar haren eztirik?
Gure aspaldiaren lore zuriak
oroitzapen besterik ez dituk.
Oroimenean zeudek hilik.
Xabier Lete. Bigarren poema liburua, 1974

Begiak lehorrak daude
etorkizunik ez dago
lur zabala eremu da
ez dutenentzat.
Xabier Lete. Bigarren poema liburua, 1974

Hala ere, gelditu egingo naiz.
Hala ere, hau nere lurra da
hemen dago
gure etxe bakarra.
Xabier Lete. Bigarren poema liburua, 1974

Herria, herria,
hain zahar eta hain berria,
noiz hautsi behar dezu
katearen legea,
noiz izan behar zera
zure etorkizunaren jabe
nausirik gabea.
Xabier Lete. Egunetik egunera orduen gurpillean, 1968

Zoriona,
momentuko lore,
ez zera frutu iraunkorra.
Xabier Lete. Egunetik egunera orduen gurpillean, 1968

Ai, poeta!
Gogorra izango da zuretzat
Askatasun Eguna.
Xabier Lete. Egunetik egunera orduen gurpillean, 1968

Lizardi nirea da, nire esku biak, nire poesia eta nire herria nireak diren bezala. Gizarteko komunio batean.
Gabriel Aresti. Lizardi, poeta, 1964

Eskritorearen eta herriaren artean komunio batek egon behar du. Gramatikoek eta filologoek komunio hori zikintzen dute.
Gabriel Aresti. Lizardi, poeta, 1964

Filologoak, eskola-gizonak, linguista, hizkuntzaren aztertzaileak, gramatikoak… Hoek, gizon jakintsu guzti hoek, hizkuntza biziaren eta eskritorearen etsaiak dira. Gure hegalak moztutzen dituzte. haien artazietatik ihes egin behar dugu, honela gure ibilaldia luzeagoa izan dadin.
Gabriel Aresti. Lizardi, poeta, 1964

Lizardi ez da esplikatzen. Lizardi konprenitu egiten da.
Gabriel Aresti. Lizardi, poeta, 1964

Askotan iruditzen zait Olerkaria izena txarki jarrita dagoala, eta Okerlaria izan behar lukeela. lasai dabiltza, bai, eta hori da inora ez heltzeko bidea. Proba da, hiruzpalau izen kenduta, gainerako guztiak berdin izango litzakeala ezer ere eskribidu ez balute, Euskal herriari ez baitiote (poetak bezala) adorerik ematen, eta munduko atentziora ezin presenta bailitezke.
Gabriel Aresti. Nire ofizinatik: basarri bertsolariari, 1963

Gure adimen laburraz nahi ditugu bertzeenak neurtu.
Larreko. Nabartzaleri, 1916

Uste nuen euskara nolabaiteko hizkuntza zela, ni letraduna izanik berehala nagusituko nintzaiola. Baina mami handiko hizkuntza dugu! Izugarri zuhurra, aberatsa bezain apaina!
Larreko. Monzon jaun euskaldunari, 1935

Hemen bizi edo han bizi, Espainian ala Frantzian, gu beti euskotarrak, gu beti euskaldunak, guk nahi edo ez. izateari dagokiona ez daiteke ukatu edo aldaratu, ez dago gure baitan.
Larreko. Euskaldun ona… euskaldun, 1934

Nere espainol egitea Espainiako gobernupean, Espainiako legepean bizitzea Espainiako beste edozeinek bezeinbat eskubide eta eginbide ditudala; hori da laterritasuna edo “ciudadanía”. Baina hortan akabo, hor ez dago nazionalitaterik. Abertzaletasuna edo nazionalitatea izatea heldu da odoletik, endatik, abizenetik, hizkuntzatik eta sorlekutik.
Larreko. Euskaldun ona… euskaldun, 1934

Abertzaletasunean guk berexten ditugu odola edo enda, oroituria, sorlekua, hizkuntza eta ohiturak. Zer horiei bide emanez aberri bat borobiltzeko edo osatzeko.
Larreko. Euskaldun ona… euskaldun, 1934

Naparrako nagusiak hotz dagozi, nahiago dute euskeldunekin baino Madrid aldeko eta Aragoa aldekoekin kidetu.
Larreko. Nahas-mahas, 1918

Egun batean apaizei eskatuko dizkiet kontuak, zergatik kendu zidaten hain umetan fedea, zergatik nire barnean ez dagoen batere ilusiorik, betere esperantzarik, batere ez dakit zerik.
Gabriel Aresti. Joxe Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Ni gauza guztien gainetik euskaldun abertzalea naiz. Nire aberria, zortean kabitu zaitan aberri tristurazko hau, nik hautatu ez dudan aberri gutti hau kontentatuko da, zeren hain kristaua eta Elizako Ama Santuaren alaba fidel eta leial izanik, haren semerik gaiztoena komertitu den, bai eta, gainera, azkenean komertitu. Gaixoa! Horretan atsegina ematen diot. Lastima da aberrietan sinesten ez dudana.
Gabriel Aresti. Joxe Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Nik uste diat bertsoarekin hobetzen dela –formak ematen duen hobekuntzan– poesia, hala nola arroltze frijitu pare bat urdaiazpikoarekin hobetzen den. Baina dena, arroltzeak eta urdaiazpikoa, olioaz frijitu behar dituk, ez uraz, ez euskal gaizto baten ur zikinaz.
Gabriel Aresti. Joxe Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Franco hil den egunean, orduan etorriko dituk euskal zakurrak eta euzko hienak, eta betiko egoeran jarraikiko diagu, beti kulturaren gabezian, beti borondate librearen ukaeran.
Gabriel Aresti. Joxe Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Kristero sobera dago, eta kristau gutti.
Gabriel Aresti. Jose Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Diote Jainkoa justizia bera dela, justizia-gabekoa Jainkoaren ukaera dela, Jainkoa amodioa dela: eta esaidazu nolako justizia, nolako karitatea dagoen bizi garaden mugarte nardarri eta madarikatu honetan.
Gabriel Aresti. Jose Azurmendiri eginiko gutuna, 1961

Euskeraren garbitasuna ez datza hitzen etimolojian, ezpada jatortasunean eta dotorezian.
Gabriel Aresti. Norbert Taueri eginiko gutuna, 1959

Gure literatura, neurri handi batean bederen, literatura paranoiko bat izan da.
Gabriel Aresti. Joane Etxeberri Sarakoaren sentimendu soziala eta kontzientzia nazionala, 1975

Bilbaoko kaleetatik gure bizitza iragan dugun herri xehearentzat, bi hitz, bi izen daude, bi leku, oso urrun, oso distante, sozietatearen elite hautatuentzat apropos gordeak, bekatore gaixoentzat paradisu alkantza ezinak, Neguri eta Deustu.
Gabriel Aresti. Joane Etxeberri Sarakoaren sentimendu soziala eta kontzientzia nazionala, 1975

Nola nahi ditugu gureganatu galdu genituen eskubideak, gure esku daukaguna alde bat uzten badugu? Nork sinetsiko gaitu gogo osoaz eta bihotz biziaz ari garela gure Herriaren alde, baldin hunen erro biziena eihartzera doalarik, higitzen ere ez bagara?
Larreko. Gure berri helarazleri agur eta hitz bat, 1916

Abertzaletasunaren arabera ez bagara euskeldunak handitzen, ez ditugu gure aberriaren zimenduak ongi finkatuko.
Larreko. Ene maiteak, jo dezagun lehengo bideari, 1918

Beti horixe izan da euskeldun gizajoen aztura, beren burua deusetzat hartu, deus ere ez dakigula erran, apal-apalak garela gaur, bihar eta beti, hala egon besoak uzkaldurik, egon, solas ederra aitona zarrentzat!
Larreko. Apal-apalak, ez apalegiak, 1916

Euskararen etsai bizkorrena izandu da irakaslea edo maistrua.
Larreko. Euskalerriko irakasleri eta hoken laguntzaleri, 1916

Euskelduna, edana ez badago edo burutik joana, ez da haserrekorra.
Larreko. Euskaraz biraorik ez daiteke, 1921

Ez dago gure izate guzia mintzoan bakarrik; odolean, kondairan, ohituretan eta betidanik izan duen esku eta zuzenetan.
Larreko. Zer ote gara gu, 1918

Egiaki, betidanik, mintzoaz berexten ginen, erdaldun arrotzak deituz euskeldun ez zirenak: baina mintzoa zokoratuz geroz gero eta gehiago erdaldunagotu ginen zoritxarrez.
Larreko. Arana Goiri´tar Sabin, 1916

Hainbertze urtez eta mendez geuren buruak ongi ezagutu gabe egonak gara ustez Espainiako azken xokoa betetzeko gai ez ginela.
Larreko. Arana Goiri´tar Sabin, 1916

Jakintsun izatea hori da: gauzak diren bezala ikustea, ez handiago ez tipiago, ez diren baino astunago edo diren baino arinago; hortan dago gizonaren jakinduri guzia.
Larreko. Liburuaren eguna, 1928

Nor da zozoa? Ene adiskide baten arabera: hitz askotan deusik erraten ez duena.
Larreko. Liburuaren eguna, 1928

Nik ez dakit zergatik bizpahiru orritan argi erran daitekeena ematen diguten ilunik eta berrehun orrialdean.
Larreko. Liburuaren eguna, 1928

Liburu eta liburu bada bazterretan!
Larreko. Liburuaren eguna, 1928

Gure hipoteka zorrak nura heltzen ote dira? Ehun miliuka dabilala diote. Mahats-ardoak badu bere legarra; zuin lekhutan uhaitzeko urak ere bai: Zeluko aireak eta leihotik hartzen dugun hatsak ere bai. Aski den! Bena nula pipazale beniz, aduanaren zerbutxia eta kontrabandistaren kunsoliua arrakuntratu nahi gunuke beste bidez. Ni niago Frantziarik kanpo gure dihariak galdu gabe, legar sistema berri zunbaiten maneraz, pipazaleak ez othe dianez egun batez baratzean ikusiko tabak-hostua, belar nezesari bat, beste belar unak bezala.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Obraz, bihotzez eta korajez populu handi bat.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Bada Frantzian ehun mila abokatu. Ene kunplimentiak prozeskarier! Justizia unak preziorik ez du: bena uduri zait prozedura baztergabe hori kario kostatzen zaiola populu miserabliari.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Zer desiratzen ahal du gizonak mundu huntan? Desiratu behar du kuntzenzia un baten ukeitia, lan doi bat, bere izerdiaren errekunpentsa justua, legar guti eta zor gutiago, gogoa argi eta alagera, bihotza kuntent, osagarria nik orai bezalako, eta moltsan urrerik ez badu ere, falta gabe behar orduko behar den zilarra.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Bi mila urte huntan Uskaldunak dira, Frantziaren eta Espainaren artean, zazpi probintzia, zortzi ehun mila arimatako herri txipi bat: Uskaldun izena, bere legeak eta libertate ederra kuntserbi beitutie bi mila urtez, arma bardinez, Frantziako eta Espainako nazione krudelen ororen kuntre.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Nik librietan ezarriz geroz, aitor die sabantenek, Uropako Akademia orotan, hanitx puntuz erdararen hizkuntza nahasi horien ororen nausi dela gure Uskara zahar eta ederra.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Lege perfeitaren segretia nik ez badakit, ez da izanen untsa estudiatu faltaz. Arrantier batek bere urre zilarren kuntia etxekiten dian bezala, negoziant batek bere komerzioa surbeilatzen dian bezala, jeneral batek gerla pratikatzen dian bezala nik estudiatu uken dutut populu ororen hatsarriak, historia igaranak, erreboluzioneak, lege zaharrak eta legen berritzeak: hori beita ene graduko gizonen enplegia, eginbidea, lana eta ofizioa. Ene ofizioko gizonak dira nazione ororen eskolazaleak eta politikako errejentak. Gure lumati, bere uturburuti bezala, kurritzen da nazione ororen, errege eta enperadore ororen fama una edo gaixtoa. Gurea beno estatu nobleagorik ez dut uste badela.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Handiek bere abantaila berexia ez die sekula utziko txipien eta populiaren amurekati, non ez den gizonaren naturel gaixtoa eta anbizionia khanbiatzen.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak!, 1852

Errepublikaren izateak, Populiaren erregetarzunak badu sekulaz geroz bere potreta: zuhain gora bat, haritz eder bat. Eta haritz hunek badu hirur adar gehien, Libertatia edo zuzen justua, Lege bardina, Fraternitate irus bat.
Agosti Xaho. Herritar ezinago maitiak, 1851

Egungo egunean ikusten ez denik ez baita, eta ikusi guziak, ikustekoen aldean, oraino deus guti.
Jean Hiriart-Urruti. Jaun apezpikua bi apezekin tribunalian, 1909

Mundu huntan, gizonen justizia tronpa ditake noizetik noizera; ez baita horregatik erraiten ahal, tronpakor delakoan, ez dela behar justiziarik, ez gaztigurik. Urean itotzen dire gizonak; suan, erretzen. Nork erranen du, sua eta ura ez direla gauza onak, gauza beharrak?
Jean Hiriart-Urruti. Hobenik gabe hila, 1908

Ez dugu orok jite bera, ez eta jauzte bera. Hanbat gaxtoago edo hanbat hobe, hola da; eta hola izanen, mundua mundu deno!
Jean Hiriart-Urruti. Nor da hutsean?, 1906

Ezpeleta eta Lekuine bi herri eskualdun dire. Beha nor den batean eta bertzean nausitu: framazonak ala erlisionearen aldekoa.
Jean Hiriart-Urruti. Biba Guichenné!, 1905

Egintzetarik da ezagun gizona biziki hobeki, agintzetarik baino.
Jean Hiriart-Urruti. Bozak…bozak, 1904

Gizonez gizon ez da gehiago ez txipirik ez handirik… Bainan oh! zer diferentzia aisetarzunean!… Batzu opulentzian, aberastarzunez okiturik, abondantzian eta munduko ponpa guzietan!… Orguliak harturik, bihotza gogorturik, kargu handietan, errege txipi batzu bezala, oro zerbutzari, agur-egile, handiz handi adiskide, txipien kontra beti akort, otsoak aharien kontra bezala…
Agosti Xaho. Donapaleuko populian eta republicain aldeko phartez laborarier, ofizialer, langiler eta braseroer, 1849

Laborariak, ofizialeak, langileak, ziek zirezte oro, deus ez zirezte. Begiak zabal zatzie, eta ikus zazie.
Agosti Xaho. Donapaleuko populian eta republicain aldeko phartez laborarier, ofizialer, langiler eta braseroer, 1849

Nork oihu eginen du, azkenean, errege-erreginak eta haien partidario tontoak edo anbiziosak akazatu ondoan “Biba Independentzia! Biba Errepublika! Biba Eskual Herria”?
Agosti Xaho. Espainiako berriak, 1848

Orai artinoko sistemak ireiten badu luzaz, gobernamentiak edo norbaitek ez baldin badu gure eritartazunaren erremedio edireiten, laborarien aldeti izanen da erreboilta gaitzik, Parisek sekula egin ez dian bezalakorik.
Agosti Xaho. Apez bati arrapostu, 1848

Non da, irlandesetarik kanpo, gure uskaldun gaixoak beno jente ignorantagorik? Iaz nazione aberats, gerkari, famatu bat, eta orai ezdeus, Frantziaren eta Espainiaren zankapetan. Nork kausatu du gure ulunpe eta miseria, leze barna huntara erortea? Erregetiarrek, apezek.
Agosti Xaho. Apez bati arrapostu, 1848

Ni nuzu gizon bat, ezko kandera bat argi emanez urtzen eta kontsumitzen den bezala, bere odola eta bizia galdu eta ketan igorri dutiana, hogei urte huntan, argi emaiteko, egiaren erakusteko gizonen artean.
Agosti Xaho. Apez bati arrapostu, 1848

Hiruretan hogei mendez, sei mila urtez, Iberia-Espainiako uskaldun eta kantabre zaharrek ez dizie uken apezik, nahi bada ziren errelijione handitako, Jinkoaren adorazale, nazione fidel bat.
Agosti Xaho. Apez bati arrapostu, 1848

Ez, ez! Ez dire, eskualdunak, orain lehen baino gehiago azpian ezarriak, ez dire esklabo izanen; inori ez diote ezagutu manatzeko deretxorik.
Agosti Xaho. Espainiako berriak, 1848

Eskualdunak! Nazioa koraje gabeak glorifikatzen dire nagusiak izatea. Eskualdunek ez dute sekula ezagutu. Traituak izan dire, benzituak sekula!
Agosti Xaho. Espainiako berriak, 1848

Ah! Hitz eder, hitz xarmagarria! Oraino, maleruski, Populia, Errepublikaren izena bezik ez duk, abantailarik eta unik bat ere ez.
Agosti Xaho. Errepublika zer den, 1848

Gure Euskaltzaindia ez dadiela sekulan bilaka hor barnean girenen ohorategi bat, baina beti izan dadila lantegi bat euskal populuaren zerbitzari!
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Zaharrak eta gazteak, ez izanik ere eskola bereko, bihotz eta gogo bateko izan gaitezke. Horretan dut ene itxaropena: jokabide sozial eta politikoek zatikatzen bagaituzte, kulturak elkartuko gaituela.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Ez da gure kultura hazten bakarrik historia luze batek ekarri digunetik, baina bai mundu zabaletik biltzen duenetik ere.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Bakotxa moldatzen du norberak ereman duen biziak.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Ez da gauza erraza norbera izatea langile eta bere lanaren epaile eta jorratzaile.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Ez dakit zer behako eginen dioten jendeek nere hilobiari. Nere atsegina liteke, lehenik irriño bat egin balezate, nitaz oroituz, eta ondotik, otoizño bat neretzat.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Bidaiatzea odolean dute, beharrezko zaiote, guri toki berean kokatzea bezala. Guk deramagun bizimoldearentzat ordea mesprezio izigarria badute. Funtsean guk heienarentzat bezala. Heiek ala gu gabiltza zuzen?
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Ez da hainbertze predikatzen bere mihiz, nola egiten baita zintzoki biziz.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Nagusiek, elkarretaratzean, pipatzen dute langileek bezala, baina ez dute hauek bezala zigarretarik elkarri eskaintzen.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Ez dut uste legeen bidez soilik baden makur handi guzien zuzentzerik.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Kontrabandoa ez da Jainkoaren kontra altxatzea, Haren lege batzu hautsiz. Gizon lege batzuen kontrako egintza bat baizik ez da kontrabandoa, eta ez Jainkoaren legeen kontrakoa. Gure muga hori, egina izan den bezala, euskal populua zatitzen duela, hori bai dela Jainkoaren kontrako legea! Euskaldun gaixo batzuk beren familien haztekotan kontrabandoko arriskuetan sartzera behartzea, hori bai dela Jainkoaren kontrako eginkizuna!
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Galdetu didatelarik zergatik idazten nuen hainbertze euskaraz eta ez frantsesez, ihardetsi dut mila aldiz euskarak baduela gehiago laguntzaileen beharra, frantsesak baino.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Apezak eta giristinoak izan dira batzuetan Euskal Herrian herriaren zapaltzaile, edo zapaltzaileen esku-makil, berekin zituztela ez bakarrik apezpikuak, baina Erromako Eliza bera.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Nere ametsa litake mendiko oihan edo larreki batean hiltzea.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Bakotxari haizu zaio bere irudimena lanean ar-araztea. Nik, nere irudimenaren arabera, ez dut kondatzen gertatuko denaren egia, baina gerta ditakeen alegia. Ez du nere alegiak egia ukatzen, bakarrik nere gisara apaintzen.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Aitortzen dut ez naizela batere beldur mundua bururatzea guri (edo gu hari), ez munduaz etsitua naizelakotz, baina gauzek hola behar dutela izan, zintzoki pentsatzen dudalakotz.
Piarres Larzabal. Oroitzapenak, 1998

Juduek ez dute behin ere nehon bertzerik jakin, baizik ere bertzeenaren ebasten, eta ahal badute, beren adiskideen eta ongi-egileen saltzen. Horrela saldu zuten bertze orduz gure salbatzailea ahur bat dirutan.
Jean Hiriart-Urruti. Fuera juduak, 1894

Errana da deabrua ez dela behin ere lokartzen, gu bezala. Gauza bera erran ditake gorriez. Bertze alde elgarren ahaide hurbilak dire; ez baita geroztik estonatzeko, hoin ongi elgar aditzen badute ere.
Jean Hiriart-Urruti. Gorrien xedeak, 1892

Ah!… Gorde itzazue
kotxe eta zaldiak,
eta utzi neretzat
mendi eta ardiak!
Antonio Arzak. Menditar jaio nintzan, 1893

Zer Fuero eta zer…
hitz egitekotz
gero erderaz?
Antonio Arzak. Etzait aztuko!, 1891

Euskara… Eri dago, bai, baina ez da hilko, eta sendatu liteke euskaldunok hala nahi baldin badugu.
Antonio Arzak. Euskara, 1890

Hobia, bere isiltasun, iluntasun, moteltasun eta har hutsekin da gure egiazko sehaska.
Antonio Arzak. Seaskatik obira, 1882

Oh, nere Euskal Herria!… Zergatik zera zorionekoa zure dohakabeen erdian? Zure umeak Jaunari bidaltzen dizkazulako.
Antonio Arzak. Gauzik ederrena, 1883

Zerutik edo Jaungoikoagandik, gizonen asmazio gabe, horien gaineko gauza bezala etorri zala, euskarak berak bere era eder eta armonia paregabean ondo seguru esaten edo adierazotzen du.
Agustin Kardaberaz. Euskeraren berri onak, 1761

Euskarak behar du izan euskotarren hizkuntza bakar ilunean eta agerian, etxean eta kalean, elizan eta kabaretean, zeruan eta infernuan.
Andima Ibinagabeitia. Odol gabeko matxinada, 1958-1960

Herri den herri batek, hurrengo hiru nahiak bederik nabarmendu behar ditu, herritasunaren gai dela begira dagokion munduari erakusteko: izan-nahia, bizi-nahia, iraun-nahia.
Andima Ibinagabeitia. Odol gabeko matxinada, 1958-1960

Askatasunik ez du inork ematen: indarrez eta bortxaz iritsi behar da: “eman-emanka” ez, hartu-hartuka baino.
Andima Ibinagabeitia. Erri bat gainezka, 1958

Etxepareren oihua, mortu soilenean galdu zen. Zerbait behar zukeen bere baitan oihu harrigarri hark: aberri-arnasa.
Andima Ibinagabeitia. Arana-Goiri euskal idazle, 1953

Nik hizkuntza eli bat ikasi ditut, hizkuntza zale naiz eta; baina ez batean ez bertzean ez dut gure euskara bezalako literatur ezik aurkitu.
Jon Mirande. Andima Ibinagabeitiak egin elkarrizketa, 1953

Niretzat Englandekoak dira olerkaririk garaienak. Ez dakit hizkuntazk egin dituen poeta, ala poetek egin duten hizkuntza.
Jon Mirande. Andima Ibinagabeitiak egin elkarrizketa, 1953

Jakintza eta teknika berriak gorabehera, giza bihotzak ez dira aldatu: kanpo-giroa zerbait bestelakotu arren, barne-giroa betikoa da orain ere.
Andima Ibinagabeitia. Zaitegi’tar Iokin, “Sopokel’en antzerkiak II”, 1958

Euskaldunon hezur-mamiak atergabe jaten ari den erdal-txitxare nazkagarria hil arte, ez dugu onik izango.
Andima Ibinagabeitia. Zaitegi’tar Iokin, “Sopokel’en antzerkiak II”, 1958

Nahiago dut luma hau mila zati egin eta surtara jaurti, euskal idazle bat, dena delakoa, betiko hondatu baino.
Andima Ibinagabeitia. Zaitegi’tar Iokin, “Sopokel’en antzerkiak II”, 1958

Berez gara lukur eta esku-eutsiak euskaldunok barneko gure katramila eta auziak gordinki eta ausarki bihotz aratoletatik atera eta irakurlearen gogora aldatzeko.
Andima Ibinagabeitia. Txillardegi, “Leturiaren egunkari ezkutua”, 1957

Noiztenka egiak ere esan behar ditugu antxul eta inozotzat joko ez bagaituzte.
Andima Ibinagabeitia. Noni eta Mani (Muxika), 1952

Ogi latza ordea, egia-ogia.
Andima Ibinagabeitia. Noni eta Mani (Muxika), 1952

Euskal bidean ez dugu haserrerik behar, adiskidetasun zintzoena baizik.
Andima Ibinagabeitia. Salbatore Mitxelena, “Ama-semeak Arantzazuko kondairan”, 1951

Egun batez, asmoek atxemanen dituzte beharbada zerbitzari egokiagoak.
Telesforo Monzon. Langosta baten inguruan, 1960

Belar-gurdi bat ekartzeko asmoz ateratuak ginen etxetik. Eta horra: gurdia basan sartu. Gaua etorri zitzaigun eta, idiketara joan beharrean, hasi ginen predikatzen: bide hobeak behar omen ziren munduan egin! Hogei urte igaroak dira geroztik. Bideak ez dituzte antolatu. Eta gure belar-gurdia hantxe dago beti: lokatzetan sartua.
Telesforo Monzon. Belar orga lokatzetan, 1959

Gure baitan bagaude, gure baitaz ariko gara ere. Eta horixe behar genuke euskaldun abertzaleok; gurean egon eta guretik ari. Bestela, leiho ondoan jarrita bizi behar bagara beti, auzoak bai jorratuko ditugu ongi baina… etxeko artoak ez.
Telesforo Monzon. Belar orga lokatzetan, 1959

Aspalditik jakina baita: gorrietan, gereziak eta Eibarko sozialistak omen euskaltzale bakarrak.
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Kaletar langileok ikusi izan al dituzue inoiz, hiri nagusietan eta, beren ola handi ilun haiei amodioz begira? Maitasunik gabeko lan hura ez al duk gizontasunaren etsai?
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Lurrarenganako maitasunik gabe, ez da niretzat egiazko abertzaletasunik.
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Etxe, ontasun, baserri bakoitzeko lurrek ere badutela beren hizkera. Beren hizkera berezia. Norbere baratzekoarena duk eder. Lurrarekin gizonak bat egiten dizunean, gizona lurrari bezain beharrezkoa izaten baitzaio bere lur hura gizonari.
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Bakoitzari bere hizkeraz egiten diola lurrak, egia hutsa. Guri euskaraz noski.
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Hitz handi harrook: Panteismo-ta, Parlamentarismo-ta, Existencialismo-ta horiek izitu egiten naute ni. Izitu ta nahasi zeharo. Ez baititut aditzen. Ez baitiet itxurarik hartzen. [...] Holako hitz handi gutxiago balira, ez lirateke beharbada gizonen artean horrenbeste denboragaltze ta borroka ibiliko.
Telesforo Monzon. Lurraren mintzoa, 1953

Ameriketara joaten diren zenbait euskaldunena: han direla hona nahi, ta hemen direla hara behar. Hitz batez: bidean ondoen. Eta nik bidea ez ba maite. Zuhaitzarena baita nire zorion-legea ere: egonean egon.
Telesforo Monzon. Bergarako jaiak eta Lapurdiko lusagarrak, 1952

Egun ene bizitzan barna ikusi behar izan ditudanak ikusirik, hartzen hasia naiz konfesatzen omen diren zonbaiti ere beldur pittat.
Telesforo Monzon. Apeza nola ezagutu dudan, 1951

Ezkilak ez ditu legeak egiten. Baina bai ohiturak. Eta Herri bati usaia onak zaizkio balio: ez legerik ederrenak.
Telesforo Monzon. Apeza nola ezagutu dudan, 1951

Herriaren etorkizunari begira, gazte ta zaharren arteko hartu-emanak dira, ene ustez, zail eta beharrezkoenak antolatzen. Beti ezpainetan dabilzkigun nagusi ta langileen arteko gorabeherak bezain zail eta beharrezkoak. Hauek baino, elkarrengandik urrunago bizi baitira askotan haiek.
Telesforo Monzon. Cecile Sorel eta Borda-Zuriko amatxi, 1951

Gizonak ikas litzakeenetan, zahartzen ikastea litzaiguke ederren. Ez da ikasgai gorenagorik.
Telesforo Monzon. Cecile Sorel eta Borda-Zuriko amatxi, 1951

Gizonen elkarganako gorrotoetan, zahar etsi ezinak gazteari diona ere ez da makalena.
Telesforo Monzon. Cecile Sorel eta Borda-Zuriko amatxi, 1951

Bertzeen legepean gaurkoz bizi behar izanagatik, atxiki ditzagun azkarki gure ohitura zaharrak. Euskal Herrian noizbaiten euzkotarrek agindu behar badute, Ohiturazahar iturritik edan ahal dezaten gure orduko lege berriek. Lehendanik gabeko legeak, ez baitu geroko luzerik izaten.
Telesforo Monzon. New Yorkeko Miss Griffing eta Bergarako Kasimira, 1951

Ez nator ni, beraz, mota guzietako langileen alde eginak diren lege berri eder horien aurka. Egin beharko dira bortitzagoak ere. Ta ez izutu: lege horiek izitzen bagaituzte, Jainkoaren aginduak gaitu izitzen.
Telesforo Monzon. New Yorkeko Miss Griffing eta Bergarako Kasimira, 1951

Lege Zaharraren adiskiderik itsuena izanagatik, aitortu beharra dut leialki: badira lege berri onak ere. Ta hauxe esango nuke gainera: ezkertiarrei dizkiegu mundutarrek zor, lege berririk txarrenak eta… hoberenak ere. Hoberenak ere, bai jaunak!
Telesforo Monzon. New Yorkeko Miss Griffing eta Bergarako Kasimira, 1951

Norberaren etxetik uxatua izan denak ongi ikasia baitu, harriari ere gizonak behar liokeen maitasunaren berri.
Telesforo Monzon. Gure �??parasolaren�?� ibilketak, 1951

Gure esaera zahar hura, �??Aski dakik bizitzen badakik�?�, honelaxe ere erran baitzitekeen: �??Aski dakik maitatzen badakik�?�.
Telesforo Monzon. Gure �??parasolaren�?� ibilketak, 1951

Zabal ditzagun bai zuzenago, gizonkiago, munduko ontasunak. Goazen bide horretatik urrats luzez. Baina… ez dezagula hauxe ere ahantzi: aberatsagoa duk bihotz aberatsa, sakela aberatsa baino.
Telesforo Monzon. Gure �??parasolaren�?� ibilketak, 1951

Haurren irakasle oro, behar lirateke olerkari izan: hartarako ez da bertsoak egiten ibili beharrik.
Telesforo Monzon. Gure �??parasolaren�?� ibilketak, 1951

Herri txiki, herri kozkor, zuek gizonaren lagun! Hirian sortuak ez daki bizitzearen berri.
Telesforo Monzon. Gure �??parasolaren�?� ibilketak, 1951

Beldurra! Ez da berau baino zoro eroagorik.
Telesforo Monzon. Moskutxo ta Washingtontxo, beldurraren gorabeherak, 1950

Gogoan dut, Bergaran mutikoak eskolara nola eraman behar izaten zituzten. Irakasleari beldur, eta eskolan aspertzeari beldurrago, arrastaka karriatzen zituzten, askotan, mutiko gizajo haiek eskola-ateraino. Haien oihu ta ostikoak! Infernuak ez zuen, ume errukigarri haientzat, herriko eskola baino iduri antzekoagorik.
Telesforo Monzon. Donibane Lohizune eta inguruak, 1949

Hobe dugu, beraz, txarto bizi direnengatik gaizki esaten ibiltzea baino, mundu honetan nola hobekixeago bizi litekeen erakusten saiatu.
Telesforo Monzon. Donibane Lohizune eta inguruak, 1949

Badira paper zahar eta harri zaharretan gu baino ikasiagoak; batzuek jakin, bertzeek senti… nortzuk bietatik egiatik hurbilago?
Telesforo Monzon. Donibane Lohizuneko eliza, 1949

Donibaneko eliza barnean egiten diren elizkizunetan, Herri osoari abesten entzuki nagoela, Frantziako Errege ta Espainiako Inpantaren ezteiak �??sinetsiko al didazue?�?? ez zaizkit, egia esan, askotan burura etortzen. Izaten du gure barneak beste zertan ari.
Telesforo Monzon. Donibane Lohizuneko eliza, 1949

Guk Republika maiteko degu, baina ekarri fueruak.
Txirrita. Mundo ontako bizimodua…, 1931

Haundi gaiztoak nahi duen arte txiki onaren bizia.
Txirrita. Mundu ontako bizimodua…, 1931

Gure munduko bizimodua guzientzat da laburra
grina gaiztoak tiratzen gaitu, hortatik dator makurra
leku askotan ikusi ohi da lapur goardian lapurra.
Txirrita. Mundu ontako bizimodua…, 1931

Gure arbola maitagarriak
ez zuen hori merezi
otsolaharrak eta aihen nahastuak
jarri zaizkio nagusi.
Txirrita. Gure aurreko guraso zaharrak…, 1906

Alde batera nahiago nuke ez banintz hemengotarra.
Txirrita. Gure aurreko guraso zaharrak…, 1906

Zorigaiztoko gerra zibila sortu zalako merio
lau probentziak gelditu ginan petxaz beteta serio
egun batean lur jo genduen, ezin ginazke gora igo
berriz altxako ote geraden ere ez naiz oso fio
erdara ez zan bakarrik kapaz, euskerak lagundu dio.
Txirrita. Gure aurreko guraso zarrak…, 1906

Salan ez daukat ezer askorik
ia hustu zait ganbara
nere bertsoak ahituxe dira
orain gazteen txanda da.
Txirrita. Zarraren agurra, 1936

Errespetua ekarri behar giniokela deraukat
andrea ere norbait da eta ez gizonaren gauza bat.
Xalbador. Emaztea, 1976

Bi aldetarik nagusi bana jarriz geroz Naparroan
ez dakit gure etorkizuna zoin ateri buruz doan
ez eta ere gaur zer hainetan zauden zu euskaldungoan…
Bat gineneko egun ederrak ditut bakarrik gogoan.
Xalbador. Naparroari, 1976

Bake sortaraztaile txarra da beldurra.
Xalbador. Bakea, 1976

O, entzule maitea, otoi barkamendu
ez badut bozkarioz kantaldi hau ondu.
Jostetako gogoa dautate ekendu:
aunitz maite duenak aunitz sofritzen du.
Xalbador. Nigarra begian, 1976

Sumatuz euskaldunak ospetsu nahian
guretik deus ez duen hizkuntza mihian
sofritzen egoiten naiz horien erdian
gutaz ahalgetua, nigarra begian.
Xalbador. Nigarra begian, 1976

Zortearen indarrez munduan ni ere
sartu nintzan euskaldun agerien jabe…
Frantses edo espainol sortu banintz hobe
gaur ez nuen izanen hoinbertze nahigabe!
Xalbador. Nigarra begian, 1976

Hilobi huntan noizbait norbait balabila
zure izaitearen errestoen bila
lurpetik entzunen du deiadar bipila:
“Hemen dago ama bat bere haurrek hila!”
Xalbador. Ama Euskal Herria, 1976

Ama Euskal Herriaz naiz nahigabetua
uzterat doalakotz betikotz mundua
bere seme-alabez abandonatua:
nork barka dezaguke gure bekatua?
Xalbador. Ama Euskal Herria, 1976

Euskaldun agertzea ez baita josteta.
Xalbador. Ama Euskal Herria, 1976

Anai-arrebak, entzun ene aho hotsa:
izaite bat ez daike hezur hutsez osa:
herria da gorputza, hizkuntza bihotza
bertzetik berextean bitarik bakotxa
izaite horrendako segurra hilotza.
Xalbador. Herria eta hizkuntza, 1976

Bat herria goratzen arrotz baten gisa
arrotz-nahiak berriz herriaren hitza…
Gureak ja egin du, gaiten garbi mintza
lanopean bezala galduak gabiltza:
ez daizke bi nagusi batean zerbitza!
Xalbador. Herria eta hizkuntza, 1976

Amodioa gauza tristea, bihotzen higatzailea
guziz ene bezala bada esperantzarik gabea.
Xalbador. Esperantzarik gabeko amodioa, 1976

Udak ardia derama
libro oihanetan barna
orduan ez naiz ni jauna.
Libertatea Jainkoak baitu
denen gogoan emana
uzten diotet baimena.
Nola dezaket kondena
nihaurek maite dutana?
Xalbador. Artzaintza, 1976

Euskera daukatenak hemengo Jaungoiko
lege zaharraren alde ez dira ibiliko
konforme dira hartzeko estatuto laiko
gure aurreko zaharrak hau ez zuten nahiko.
Telleri-Txiki. Euskaldunak, erne!, 1933

Gu gera hiru probintzi
lehengo legerik ez utzi
hoieri firme eutsi
nahiz hanka bana hautsi:
jaioko dira berriak
gu gera euskal herriak!
Xenpelar. Ia guriak egin du…,1869

Ia gureak egin du
badegu zeinek agindu!
Ez oraindik umildu
alkarrengana bildu
gerra nahi duen guzia
berari kendu bizia!
Xenpelar. Ia guriak egin du…,1869

Orain ikusten dira zenbait tuno bakar
kaleetan ijuka Viva la liberta…!
Neronek galdetu det: gauza honek zer dakar?
Gezurra esan didate hamabitik hamar.
Xenpelar. Bertso berriak…,1869

Alkar ezin ikusi, hau mundu argala!
Xenpelar. Bertso berriak…,1869

Liberalak diote egoteko umil
lehengo lege zaharrikan ez dutela nahi hil:
gu tontoak bagina hoiek beti abil
oraindik asuntua fandangua dabil.
Xenpelar. Bertso berriak…,1869

Zeruak dauzka hamabi ate, aingeru bana guardian
urrez eginak murailak eta alaja finak erdian
gloriak daukan edertasuna musikaren alegrian
premio hori alkantzatzera gabiltzan fede garbian!
Xenpelar. Komeni diran bertso berriak…,1867

Animarentzat kaltean dator gure munduko bizitza.
Xenpelar. Komeni diran bertso berriak…,1867

Nik zer esaten dedan guziok aditu
arrazoiak bideak ebakiko ditu.
Xenpelar. Plazara etorrita…, 1835-1869

Plazara etorrita hauxe da egokira:
batzuk kantuan eta besteak begira.
Xenpelar. Plazara etorrita…, 1835-1869

Orai jüstizietan krima handik
kreditak dütienek barkatürik
eta praube jüstuak aldiz pünitürik
Pilatüs üdüri beitira oraiko jüjik.
Etxahun. Amodio gati, 1854

Dapartamendu huntan ez zen Renaud baizik
hamar deputatuetan paubren unik jalki
baina hura ez die bertzek gaiztorazi.
Ez balira nunbrean hurak izan nausi
gure zerga handiak zitukian jaitsi.
Etxahun. Musde Renaud, 1850

Herri hautan ibili da kalomnia franko
Xaho ez zela behar diputatutako.
Hoberena daitzat dela laborariendako
bertze bandako hoitarik bide dugu franko
gure jenatzeko.
Elizalde Tipi. Diputatu berriak, 1869

Musde Xaho Atarratze, adinez zirena gazte
bena ez da zaharrik ere, dinik haboro jakite
ez jende talent handietan, dinik hainbeste bertute.
Etxahun. Musde Chaho, 1849

Barkoxeko apezak
oro dira manexak
ez giniroia otean üken ziberutar artzain bat
prauben eta aberatsen afable lizatin bat?
Etxahun. Barkoxeko eliza, 1959

Berset hoiek egin tut jaun apezen kuntre
nahi bada debotak dutudan net maite
bena arropa hura dinak behar luke
erokeriak utzi, uken kalitate
munduri erakutsi ukeiten bertute.
Etxahun. Bi berseten eguitez, 1853

Jinkuak maradika beza Gaztelondoko Topetia
eta neskatila praubetan amorio ezartia!
Etxahun. Ahaide delezius huntan, 1848

Zelietako Jinko Jauna, zützaz nüzü estonatzen
zerentako hain desbardin gütüzün heben egiten:
batak indarrik gabe, besteak zentzü gabe, beti paubre egitzen…
Etxahun. Ahaide delezius huntan, 1848

Gure aberatsak beti bezala, eusko-kulturari buruz soraio eta hotz. Pozik emango nieke astinaldi gogor bat burutik behera, merezi dutelakotz. Beharba egunen batean zartailua erabili beharko dugu.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1950-09-15

Euskerari arpegi emateko, osoa, langilea, adoretsua behar du gizonak, bideratuko zaizkion zoztorrak oro zapaldu eta porrokatzeko.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1947-09-26

Gure gazte denporako amets urdinei ez diet ukorik egiten, ez eta egingo ere. Egunen baten euskera hutsezko alderdi bat sortu beharko dugu Euzkadin, adiskide, bestela erdel-uholdeak betiko itoko gaitu.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1947-09-26

Euskerak, Euzkadiko Agintari eta enparau abertzaleei, buruauste haundirik ez die ematen. Izparringietan noizikpehinka, erostaren bat jo, Francok gure hizkuntza geroago eta gogorkiago menperatzen dualako, eta kito. Gainera, hori ere erdaraz. Ez ote dakuste, gure etsaiak baino kalte haundiagoa egiten diotela euskerari, mundu zabalean erderaz hain apainki argitaratzen dituten izparringiekin? Zeharo itsuturik daude eta ez dute ikusi nahi, oinazpian euskeraren hobia atxurkatzen ari diranik.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1947-09-26

Azken aldiotan aberriratzeko eretirik izan dut, baina nik adorerik ez arbasoen lurrean arrotz bizitzeko.
Andima Ibinagabeitia. Jokin Zaitegiri egin gutuna, 1938-04-02

Nahiz errege koroaz, nahiz txapel gorriz, nahiz friji txanoz, nahiz txamarra urdinez, nahiz gorri minez burua eta gorputza estalita agertu, otsoa otso eta espainiarra espainiar.
Andima Ibinagabeitia. Lauaxeta, 1967

Ez duguia bada noizbeit ikasiko guhauk gure artean guhauren laguntzen, arrotzari gure burua larruarazi gabe?
Jean Etxepare. Alduda, 1909

Xirribinkak bezain xuxen, eta barna, eta zorrozki, zerk adiaraz ditzazke amodioa, esperantza, dolua, arimako harat-hunatak, gure barneko gozoa, ilundura, auhenak?
Jean Etxepare. Pesta-Berri, 1904

Aitzinekoez oroituko gireno, atxikiko dugu gure burua zerbeit, ez guhauren begietan bakarrik, bainan bertzeek ere goresten gituztela. Bere mintzaia, soina, erlisionea, bihotzeko ala izpirituzko azturak, bizimoldea, harat-hunatak, debalde uzten dituen gizaldea, bere buruari irriz hasten da, irriz ordu beretik abiatzen baitzaizko bertzeak; bere baitan federik ez ukanez laster galtzen ditu onerateko zituzkeen jaidurak; ttipituz, urtuz bezala doa; eta azkeenan, orotaz gabetua, bertzeen azpirat, betierekotz heien meneko erortzen da, ezdeusturik.
Jean Etxepare. Pesta-Berri, 1904

Baditeke badiren gutartean goizik hil behar direnak; zendako, ez dakit; zertarik ezagun diren ere, ez nakike sobera. Andana bati beha egonik iduritu zaut haatik bazutela denek begitartean bertzeek ez duten edertasun berezi bat.
Jean Etxepare. Camille, 1904

Ah, ez dira lau zangotakoak abere guztiak!
Jean Etxepare. Kurriera, 1903

Bihotza nolanahizkoxea delarik, izpirituak baitu gizona apur bat altxatzen…
Jean Etxepare. Mendiondoko eskolak, 1903

Ez dakigu zertaz behar dugun arrangura gehienik, ala herriko gizonen ez-jakinaz eta zain-eskasaz, ala Paubeko aitzindarien axolarik gabeko egitateez.
Jean Etxepare. Mendiondoko eskolak, 1903

Hüskaldün ez banintz, izan nahi nintzate; dakidalakoz dierri leinarginagorik mündian ez dela, ezi ez enea.
Jusef Egiategi. Lehen liburia edo filosofo huskaldunaren ekheia, 1785

Mintzoen banaitiak dütü dierri güziak bederakatzen, hartan daude bederak tieso.
Jusef Egiategi. Lehen liburia edo filosofo huskaldunaren ekheia, 1785

Jainkoaz guti azola zuten eroek piztu su gaitzak
badakizue nola bortz urtez erre dituen bihotzak…
Bakarrik hemen xutik dauzkagu etxeak eta zuhaitzak
bazaukun aski eta sobera min eginik zorigaitzak!
Oxobi. Gure herria, 1921

Ixil nindoalarik haitz hekien pean
gogoeta hunek nu jo nahigabean:
Eskual Herrian gaindi, oraiko mendean
nor ote da zaharrez oroit gutartean?
Oxobi. Uztaritze, 1913

Horra zer duten hirian: espantu frango mihian.
Oxobi. Mendi-mendian!, 1913

Elgarretarik gaituztelakotz gaixtakeriaz berextu
erdaldun askok diote beraz odolez girela hustu…
Egin bezate, samur gorrian, sugeak bezenbat hixtu
gure bihotza beti berbera, tona batek ez du histu!
Oxobi. Zazpiak bat, 1910

Urrun etzatera zoan odoletan iguzkia
osoki karra galdurik, goizdanik baitzen jeikia.
Eta nik jakin dut orduan lur huntan zer den egia:
behar dugula noizbeit orok nigarrez busti begia.
Oxobi. Oihartzunak mendian zer dion, 1910

Gezurra lege bada, haizu da gaizkia.
Zaldubi. Gauden gu eskualdun, 1893

Ez bahaiz, eskualduna, lehen bezain handi
apaldu gabe zutik bederen egon hadi.
Odolez eta fedez beti berdin garbi
beti tink’ atxikia hire eskuarari.
Zaldubi. Gauden gu eskualdun, 1893

Hi haiz, Eskual Herria, haritz hori bera
arrotza nausiturik moztua sobera.
Oi, gure arbasoak, ez, otoi, ez begira
zein goratik garen gu jautsiak behera!
Zaldubi. Gauden gu eskualdun, 1893

Bagira zaiozute, hara hor Euskera
non datorren semeei loturak kentzera.
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Gabiltzan zutik, buruak goitituaz, harrokeria gabe baina gogor, arrazoia banderatzat degula.
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Asko da nagitasunez, asko da makurtzez, aspertu gera eskatzez zor zaiguna. Hartu dezagun gerok, berdin gurea da eta!
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Ez degu ikusten, zenbat eta gehiago makurtzen geran, orduan eta karga gehiago botatzen digutela bizkarrera?
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Zeratarako izan honen umilak, ume-hilak bagina bezela?
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Bai, iritsi da ordua zutitzeko, hobeto ezagutu gaitzan munduak.
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Esaten da gutxi gerala euskaldunak, beragatik izan behar degu alkar maiteago. Urre gutxik gehiago balio du harri kozkor eta zaborreria askok baino.
Pedro M. Otaño. Zutik, 1904
[Buenos Airesko Laurak Bat euskaletxearen egoitza berria mustu zeneko diskurtsoa. La Vasconia, 1904-11-20]

Denok maitaro agurtzen degun maiatzeko eguzkiak
aska ditzala euskal lurra eta katibu dauden guztiak.
Pedro M. Otaño. Euskaldunak Arjentinan, 1910

Asko ziraden erromatarrak
eta euskaldunak gutxi bakarrak
baina Hernio han dago zutik
lehen eta geroztik.
Pedro M. Otaño. Aitorren semeak eta Erroma, 1910

Salamancatik irten da argitasuna
euskaldun batengandik �??zer edertasuna!�??
ikusi arazteko ongarri zaiguna
gureganatutzeko zoriontasuna!…
Anaiak, poz gaitezen, badator eguna
herritar ahaltsu batek bidezten diguna,
eta betiko dohatsu egingo gaituna:
utzi dezagun gure hizkuntza astuna
jendeen arterako balio ez duna
eta betor erdera eder ta leuna
�??biak jakitea da txit gauza iluna!�??.
Egin zagun Migelek esaten diguna
eta guretzako da berriontasuna:
Tubalen kastarentzat zer etorkizuna!
Pedro M. Otaño. Berri on bat, 1903

Asko aurreratu da, baina zertarako
ez bada nahitasunik elkarrenganako?
Atzaparrak dabiltza bihurturik kako
besteentzat bezela Euskal Herrirako…
Ez degu arrazoirik gutxi geralako.
Pedro M. Otaño. Urte berri, 1903

Zein dirade gaiztoak? Besteak bai, gu ez…
Indarra nagusi eta gogorrena juez.
Pedro M. Otaño. Urte berri, 1903

Zazpi ahizparen gai dan oihala ebakirikan erditik
alde batera hiru soineko, utzirikan lau bestetik.
Guraizeakin bereizi arren bakoitza bere aldetik
ezagutzen da jantzi dirala zazpiak oihal batetik.

Oihaltzat hartu zagun Euskera, guraizetzat Bidasoa:
ibai koxkor bat besterik ez da, hutsa, balitz itsasoa.
Elkarren hurbil daude zazpiak, muga deitzen da Pausoa…
Zergatik izan behar ez degu famili bakar osoa?
Pedro M. Otaño. Zazpiak-bat, 1900

Musua izan leike ezpain hutsarena
animarik gabeko aho hotzarena
hau da musu saldua, musurik txarrena.
Pedro M. Otaño. Laztan edo musurik onena, 1899

Gerrik onena zer da azkenik? Da dohakabetasuna
bihotz gogorren zitalkeria, pozoiezko erantzuna
arlotegitza eta oinazea, gosea eta eritasuna
heriotza eta infernua…
Pedro M. Otaño. Anaitasuna, 1897

Haundi gaiztoak diran tokian ez eskatu txiki onik!
Pedro M. Otaño. Anaitasuna, 1897

Aitortutzen det lotsa haundi bat barrenen sartzen zaidala
iduriturik inoiz gizona piztiak bezin zitala.
Pedro M. Otaño. Anaitasuna, 1897

Republika zer dala uste du? Aitona, betor honuntza.
Ez degu ondo entenditutzen, ez baita gure hizkuntza
baina eskatzen du egiteko denok elkarri laguntza
beren modura gobernatuaz probintza eta herri bakoitza.
Hortik fuerora zer diferentzi dago, aitona, zer? Hutsa!
Pedro M. Otaño. Republika ta Fueroak edo Mendiburuko maizterra, 1893

Esaten da bizi leikela
ondo alderdi danetan:
bai asetzea beste gauzarik
ez badu hartzen arretan.
Pedro M. Otaño. Amets bat, 1891

Behinola hemen gu ginalako
entzute makal, goibela
euskaldunaren barri ez dakin
hainbat burutan txapela:
pagotik urrun orbela.
Frantzisko Atutxa. Mugarra begiraria, 1960

Bi nazionalismo mota dago, popularra eta burjesa. Exzepzio ohoragarri batzuk ongi errespetatu eta ohoratu ondoren, esperientzia mingotsak honela diosku, nazionalismoa, burjesentzat, bere pribilejio ekonomikoak defenditzeko arma zorrotz bat besterik ez dela.
Gabriel Aresti. Euskal-kideak, Baiona’72, 1972

Euskeraren landu beharra hain da haundia, ez baitugu arkitzen, maiz, arrunt samarreko sailetan ere, gere mintzoz zehazki dazalkegunik.
Xabier Lizardi. Bide berriak?… Bide guztiak?…, 1932

Elerti gaietan ez da biderik zuzenena norbere zale eta joeratik aterata ibilaraztea.
Xabier Lizardi. Bide berriak?… Bide guztiak?…, 1932

Mundu haur ez da bertze gauzarik, gure heriotzera kondenaturik gaudenon garzele bat baizen.
Axular. Gero, 1643