DATUTEGIA

Ez-fikziozko prosa azken 5 urtean

2002-2006

Azken 5 urteko literatur liburugintzaz arduratu ginenean, sorkuntzazko lau atal baino ez genituen aztertu: eleberria, ipuina, poesia eta antzerkia.

Gure literaturan ez-fikziozko prosak arreta gutxi izaten duela badirudi ere, ekoizpena kuantitatiboki eta kualitatiboki motza ez denez, ez-fikziozko prosa zenbakitan aztertzen saiatuko gara, jakinik hala ere generoen arteko muga lausoa dela eta fikzioaren eta ez-fikzioaren artean bereiztea ez dela beti erraza.

Juan Luis Zabalak 1998tik urtero argitaratu dituen zerrendak (Olerti Etxearen Euskal Liburuak liburuxkak eta Egan aldizkariaren “Euskal literatur sokuntza” artikuluak) baliatu eta Saiakera, kazetaritza eta beste atala honela sailkatu dugu:

  1. saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa,
  2. biografiak eta autobiografiak,
  3. artikulu eta hitzaldi bildumak,
  4. kronikak,
  5. bidaia liburuak,
  6. elkarrizketak eta erreportaiak,
  7. egunkariak eta dietarioak.

Kanpoan utzi ditugu: bibliografiak, hiztegiak, gidaliburuak eta eskuliburuak, argazki eta pintura liburuak, txiste bildumak, eta kantu eta bertso liburuak. Eta Zabalaren zerrenden irizpideari jarraiki, ez ditugu kontuan hartu itzulpenak eta berredizioak ere.

Hiru genero multzo bakarrean

Hiru genero ezberdin baitira saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa, lehendabiziko multzoarekin sortu zaizkigu zalantza handienak.

A priori, saiakerek eta prosa akademikoak ekarpen berriak egin ohi dituzte, eta dibulgazio liburuak originalak ez diren ideiak eta jakintzak azaltzeaz arduratzen dira. Liburuz liburuko analisia egiten hasi garenean, nahiz eta zenbait libururen izaera argia den, ohartu gara nekez egin litekeela azpi-multzo taxuzkorik.

Arazoa antzekoa da saiakeraren eta prosa akademikoaren arteko bereizketa egiten ahalegintzean.

Saiakerak baliatzen ditu deskribapen, narrazio edo lirika pasarteak, baita ere mota anitzeko aitortzak azalpen soilaren alboan. Iturri ugarietatik edaten dute, gainera, saiakerek; ez zaizkie arrotz literatura, filosofia, historia, artea, giza zientziak oro har, matematika, teknika, natura eta abar. Denei deitzen zaie saiakera, nahiz bakoitzak trebezia eta ezagutza mota eta maila ezberdinak eskatzen dizkioten irakurleari.

Prosa akademikoa bestelakoa da. Teorikoki behintzat, prosa akademikoaren analisietan metodo zorrotzagoa erabiltzen da. Parametro akademikoetan ordura arte aztergaiari buruz idatzi den literatura aztertu eta harekiko esplizituki elkarrizketan eraikitzen da diskurtsoa; hau da, prosa akademikoaren arloko testu bakoitzak eremu horretan idatzi den literaturaren corpus-a esplizituki hartzen du kontuan eta agerian uzten du harekiko adostasuna edo desadostasuna, eta ekarpen berriak egiten ditu.

Pentsamendua aurkezteko bi estrategia ezberdin dira, beraz, saiakera eta prosa akademikoa. Baina teoriatik liburuz liburuko analisiaren praktikara jotzean, ohartu gara erdibidean daudela hainbat liburu, eta nekez justifika daitekeela alde bateranzko nahiz besteranzko sailkapena; sarritan, testuen artean graduzko ezberdintasun arinak besterik ez baitaude, eten kualitatibo argirik gabeak.

Horrexegatik osatu dugu multzo bakarra hiru genero hauekin: saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa.

Zenbakitan

2002-2006 urte arteko epean, orotara 648 liburu argitaratu ziren ez-fikziozko prosaren eremuan. Gehienak, 446 liburu hain zuzen, ez-fikziozko prosa liburuen ia hamarretik zazpi (%68,83) saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa multzokoak izan ziren. Ondoren, biografia eta autobiografia sailekoak dira kuantitatiboki garrantzitsuenak (94 liburu, %14,51).

Ez-fikziozko prosak 2002tik 2006ra izan duen bilakaera aztertuz gero, urtetik urtera genero honetako gero eta liburu gehiago argitaratu izan dira: 2002an 103, 2006an 163.

Multzo gehienetako kopuruak bere horretan mantendu badira ere, nabarmen handitu da saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa saila (2002an 66 liburu izatetik 2005ean 103 eta 2006an 104 izatera) eta baita ere biografiak eta autobiografiak saila (2002an 7 liburu izatetik 2006an 38 izatera).

Eleberri, poesia, ipuin eta antzerkiarekin alderatuz gero, ez-fikziozko prosaren ekoizpena handiagoa da kuantitatiboki azken 5 urtean. Ekoizpen osoaren %63,28 dira ez-fikziozko liburuak.

Eleberria, poesia, ipuina eta antzerkia alderatzen baditugu saiakera, prosa akademikoa eta dibulgazioa multzoarekin bakarrik:

Gizonezkoak/Emakumezkoak

Gizonezkoak dira ez-fikziozko prosaren arloan argitaratzen diren hamar liburutatik seiren (%60,34) egileak. Emakumezkoak, aldiz, hamar liburutik baten (%9,72) egileak dira. Gainerako liburuek (%29,94) egile bat baino gehiago dute eta askoren artean eginak bezala zenbatu ditugu.

Ez-fikziozko prosaren baitan dauden multzoen artean ezberdintasun nabarmenak daude batetik bestera:

Bidaia liburu ia guztien egileak gizonezkoak dira (%91,67) eta biografia eta autobiografia liburuen hiru laurdenetan (%74,47).

Gizonezkoen kopuru txikiena artikulu eta hitzaldi bildumetan (%36,96) eta kronika liburuetan (%52,38) dago; baina beti ere kontuan hartu behar da ehuneko horiei ehun arte iristeko falta zaiena ez dutela emakumezkoek osatzen, zeren gizonezkoek bakarka sinatzen ez dituzten ez-fikziozko liburuetan gehiengoa askoren artean idatzitako liburuak baitira, eta egile bat baino gehiago duten liburu horien egileen artean gizonezkoak gehiengoa dira.

Egileen sexuen araberako urtez urteko garapen kuantitatiboan oinarriturik, esan genezake, nahiz eta unean uneko gora-beherak badiren, 2002 eta 2006 urteen artean ez-fikziozko prosaren arloan sexuen arteko desoreka ia bere horretan mantentzen dela.

Argitaletxeak

Argitaletxeen araberako datuei erreparatzen badiegu, esan genezake ekoizpena oso banatua dagoela.

Ekoizpenaren zati handiena erakunde pribatuei eta kultur eta bestelako taldeei (%22,07) eta erakunde publikoei (%21,60) dagokie.

Gainerakoen artean kuantitatiboki garrantzitsuenak Udako Euskal Unibertsitatea (36 liburu), Alberdania (34 liburu), Gaiak (34 liburu), Elkar (33 liburu), Pamiela (31 liburu), Utriusque Vasconiae (26 liburu), Hiria (21 liburu) eta Txalaparta (19 liburu) dira.

Literatur liburugintza azken 5 urtean

(2002-2006)

Literatur sorkuntzari lotutako liburugintzaz gutxi dakigu, datuei dagokienez. Joan Mari Torrealdaik urtero argitaratzen du Jakin aldizkarian Euskal Liburugintzari buruzko datutegia, baina geure xedeari jarraituta, nekez har litezke datu horiek erreferentziatzat. Helduen literaturaren multzoan zenbatzen ditu berrargitalpenak, eta hori liburugintzaren industriarako adierazgarria izan arren, literatur sorkuntza aztertzeko orduan bigarren edo hirugarren mailako datua iruditzen zaigu. Eta multzo berean ditu itzulpen liburuak ere.

Helburua literatur produkzioa aztertzea denean, alor bakoitza bere aldetik aztertu behar delakoan gaude.

Torrealdaik argitaratu ohi duen liburuen zerrenda osoan ageri ez denez zein titulu sailkatu duen zein generotan, zaila da hark egindako sailkapenetan eta konklusioetan berrantolaketarik edo berprozesatzerik egitea.

Horregatik, beste bat izan da erabili dugun iturria: Juan Luis Zabalak 1998tik hona urtero landu eta argitaratu ohi dituen zerrendak (Olerti Etxearen Euskal Liburuak liburuxkak eta Egan aldizkariaren “Euskal literatur sokuntza” artikuluak). Zabalak egindako zerrenda horietatik, lau atal bakarrik hartu ditugu aintzat: Eleberria, Ipuina, Poesia eta Antzerkia. Bazter utzi dira:

  • Haur eta gazte literatura. Aparteko azterketa merezi du, eta beste batean helduko diogu.
  • Saiakera. Bazter uzte hau izan dugu erabakitzen zailena. Arazo handia zaigu saiakera izendapenaren barruan ia edozer sartzen ahal dela: hiztegiak, elkarrizketak, testigantzak, hitzaldiak, testu akademikoak, euskalkiei buruzko azterketak, zientzia dibulgazioa… 180tik gora zerrendatu zituen Zabalak 2006ko erroldan. Azkenean, horiek ere bazter uztea erabaki dugu, nahiz eta badakigun tartean hainbat literatur liburu kontabilizatu gabe geldituko dela. Saiakera esaten zaion horretan zer den literatura eta zer ez, eztabaidarako gaia da, eta heldu beharko diogu noizbait.
  • Beste sail batzuk ere kanpoan gelditu dira: aldizkariak, testu zaharrak, edizio kritikoak, bertso liburuak, antologiak, e.a.

Literaturaren ikuspegirik zurrunena erabili dugu, beraz, ondoko datuetan: sorkuntzazko literatur genero klasikoak. Ikuspegi horrek mugak dituela, noski, baina bere horretan aski ondorio esanguratsuak ateratzeko bidea dela uste dugu. Iritsiko da irizpideok doitzeko garaia. (Konparazione, Joan Mari Torrealdaik 2006an 247 titulu kontabilizatu zituen “Helduen literatura” atalean. Guk, aldiz, 74. Desberdintasuna bistan dago).

Bost urteko epea hartu dugu, 2002tik 2006ra, literatur edizioaren eboluzioa eta joera batzuk aztertzeko.

1. Generoak

Bost urte honetan denera argitaratutako literatur liburuen kopurua 376koa da. Ikus dezagun lehenik generoaren araberako sailkapena:

Eleberriak hartzen du herena. Eta Eleberria eta Ipuina batuta, narratibako liburuen nagusitasuna ia %60ra iristen da.

Baina esan ohi dena baino Poesia gehiago argitaratu dela ere ohartu gara, Ipuina baino apur bat gehiago.

Antzerkia da argitalpen gutxien izaten duena. Edonola, bost urteotan 41 liburu argitaratuta, ez ote dauka oihartzun eskasa literatur zirkuituetan eta hedabideetan?

Generoak urtez urte

Urtez urteko eboluzioan Eleberria da erregularrena.

Poesiak gorabeherak ageri ditu. 2002an eta 2004an nagusi izan zen, Eleberriaren eta Ipuinaren gainetik, baina azken bi urteetan beheranzko joera ageri du.

Ipuinak ere gorabeherak ditu, baina goranzko joera. 2005ean Eleberriaren gainetik izan zen. %39’44 hartu zuen, beste generoek ehunekotan bost urte honetan erdietsi ez duten maila.

Poesia Ipuinaren gainetik bazen 2002-2003-2004 urteetan, alderantziz 2005-2006 urteetan.

Antzerkia da behera egin duena, 2002an %15’85 izatetik 2006an %5’41 izatera.

2002an izan genuen titulu berri gehien: 82.

Geroztik 80tik beheiti urtero, baina 70ra jaitsi gabe.

Urtero 75 titulu berri argitaratu dira batez beste.

2. Gizonezkoak/Emakumezkoak

Handiak dira sexuen arteko aldeak 2002-2006 urteetan. Ia 70 puntukoa da tartea.

Urtez urteko eboluzioari erreparatuz gero,

ohartu gara emakumezkoek idatzitako liburu berrien ugaritzea oso nabarmena izan ez den arren, proportzionalki goranzkoa duela joera urtetik urtera, etenik gabe.

Bost urtean bikoiztu eta gehiago egin da ehunekoen proportzioa, %7’32tik %16’22ra.

2002an sexuen arteko aldea ia 82 puntukoa zen, eta 2006an aldea 59 puntukoa da.

3. Argitaletxeak

Azken bost urteetan, 2002-2006

Azken bi urteetan, 2005-2006

Argitaletxeka eta generoka, 2002-2006

Kritika Sariak azken 25 urtean

euskarazko poesia eta narratiba liburuei

OHARRA: 2007ko poesia saria: Rimmel, Koldo Izagirre;
idazleak uko egin dio sariari

(gehiago…)

Euskadi sarietatik sexuen rolera

(eta rolen banaketara)

Euskadi Sarietan 184 epai-aulki egon dira 1997-2006 aroan, 46 aulki sail bakoitzeko (Ikus Euskadi Sarien historiala). Sexuaren arabera, honela bete dira aulkiak:

Baina 184 aulki horietan 124 pertsona jarri dira, epaile batzuk behin baino gehiagotan hurbildu direlako urteroko lau mahaietara (Ikus Mahaiko aulkiak).

Sexuaren arabera, honela banatu dira epaileak:

Esan liteke, beraz, epaileen sexuaren araberako proportzio berean bete direla aulkiak, oreka egon dela batez beste maiztasunean edo leku metaketan, emakumezkoetan zein gizonezkoetan.

(gehiago…)

Helduen literatura itzulia

argitaletxeen arabera

Euskadi Sarien aroan

Helduen literatura… ez da erraza hainbat obraren sailkapen zehatza egitea (zorionez). Grimm anaien ipuinak, ez ote dira helduen literatura (ere)? Alizia herrialde miresgarrian haur literatura ote da (soilik)? Eta Printze Txikia? Eta Jack Londonen edo Mark Twainen obraren puska bana?

(gehiago…)

Argitaletxeak Euskadi Sarietan

Euskarazko Literatura Saria

(gehiago…)

Euskadi Sarien ispilu

Euskadi Sarien berri jakin nahi izanez gero, aski duzu Interneten konektatzea eta bilatzailean “Euskadi Sariak” idaztea. Lehen emaitzetan ageri dira Eusko Jaurlaritzaren “Euskadi.net Euskara” eta “Euskadi.net Kultura”. Bietan klik egin eta gidatuko zaituzte helbide honetara:

http://www.premioseuskadi.info/euskara/portada.htm

Ez zara harrituko webgunearen izenarekin: “premioseuskadi”, ohitua zaude noski elebitasunaren zoragarrietara.

Baina bilatzaileak emaitza gehiago ere emango dizkizu beherago, eta halaxe iritsiko zara webgune ofizialetara:

http://www.euskadisariak.net/euskara/portada.htm

eta

http://www.premioseuskadi.info/castellano/portada.htm

Nabigatzean beti aldean edukitzea komenigarria izaten den harkaitz eta arrezifeen mapa txiki bat egin dizugu, Miren Azkarate Kultura Sailburuak aurkezpenean dioen bezala, “euskaraz eta gaztelaniaz” goza dezazun.

(gehiago…)

Mahaiko aulkiak

Euskadi Sarien lehen hamar urte honetan

1997-2006

Euskadi Sariak 1997an hasi ziren, egundaino iraun duten lau sailetan:

  • Euskadi Saria (helduen literatura)
  • Euskadi saria gaztelaniaz (helduen literatura)
  • Haur eta Gazte literatura saria (euskaraz)
  • Itzulpen saria (euskaraz)

Hamar urte honetan, beraz, 40 sari banatu dira, inoiz ez baita hutsik deklaratu.

Lehen hiru urteetan helduen euskarazko sariak bazuen akzesit bat, “Zabalkunde Saria” izenekoa. Gero kendu egin zuten.

1997-2000 bitartean launa epaimahaiko zeuzkaten sailek. Handik aurrera bosna epaimahaiko eduki dituzte sail guztiek. Ez dakigu zein izan zen aldaketa horren arrazoia. Lehen, lau epaimahaiko izanik, berdinketa gerta zitekeen. Orduan epaimahaiburuak (izen ofiziala da hau) erabakitzen zuen, “kalitatezko botoa” esan izan zaion horren bidez. Agian, berdinketak ekiditeko erabaki zen bosna epaimahaiko izendatzea.

(gehiago…)

Euskadi Sariak urtez urte, 1997-2006

Euskadi Sarien azken hamar urte honetako historiala EHAAtik (Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria) jaso dugu.

(gehiago…)